Türkiye Cumhuriyeti’nin Anayasaları ve Özellikleri

Cumhuriyet tarihimizde 1921, 1924, 1961 ve 1982 olmak üzere toplam dört anayasa uygulamaya girmiştir. bunların arasında en uzun süreli anayasamız 1924 anayasasıdır. bugüne kadar uygulanan anayasalarımız ve özellikleri kısaca şöyledir;

1-1921 Anayasası-Teşkilat-ı Esasiye Kanunu: 20 Ocak 1921 tarihinde büyük millet meclisi tarafından ilan edilen Teşkilat-ı Esasiye Kanunu dönemin şartları gereği olağanüstü durum için hazırlanmasından dolayı geniş kapsamlı bir anayasa değildir. özellikle egemenliğin millete ait olduğu vurgulanır. 1921 anayasasına göre;

-Yasama, yürütme ve yargı meclise aittir.  (güçler birliği ilkesini esas alır. Bunun amacı yine dönemin şartları gereği kararların hızla alınıp uygulanması ihtiyacıdır)
-Egemenlik kayıtsız şartsız milletindir.
-Savaşa ve barışa TBMM karar verir.
-Şer’i hükümlerin yürürlüğünü TBMM yapar. (laik nitelikte olmadığını gösterir)
-Bakanlar meclis tarafından seçilir.
-Vekiller iki yılda bir seçilir.
-TBMM başkanı hükûmetin de başkanıdır.

bu maddelerden hareketle 1921 anayasası için şunları söyleyebiliriz;

Milli egemenliği yansıtan ilk siyasi belge niteliğine sahip Teşkilat-ı Esasiye Kanunu, olağanüstü durum için hazırlanmasından dolayı özet anayasa niteliğinde olup temel hak ve hürriyetler içermez. egemenlik ve yetkinin kaynağını millete verir ve anayasaya göre meclisin üstünde bir güç yoktur. Meclis hükümeti sistemi benimsenmiştir, yeni bir devletin kurulduğu belgelenmiştir.

2-1924 Anayasası: 20 nisan 1924 tarihinde ilan edilen 1924 anayasasına göre;
-Egemenlik milletindir.
-Devletin şekli cumhuriyettir.
-Devletin dini İslam, Başkenti Ankara, dili Türkçe’dir.
-Yasama, yürütme ve yargı meclise aittir.
-Kişi hürriyeti başkasının hürriyetinin başladığı yerde biter.
-Vekiller 4 yılda bir seçilir.
-Seçme yaşı 22; seçilme yaşı 30’dur.
-Cumhurbaşkanı 4 yılda bir seçilir. Tekrar seçile¬bilir.
-Seçme ve seçilme erkeklere aittir. (1934 yılında milletvekili seçme ve seçilme hakkı kadınlara da verildi)
-Vatandaşlar kanun önünde eşittir.
-Kabine sistemi geçerlidir.
-Cumhuriyet sistemi değiştirilemez.

Bu maddelerden hareketle 1924 anayasası için şunları söyleyebiliriz;

meclis hükümeti sistemi ile parlamenter sistem arasında geçiş niteliğinde olan 1924 anayasası inkılaplar dönemi anayasası olduğu için en en uzun ömürlü anayasa olmasına ek olarak en fazla değişikliğe uğrayan anayasamızdır. 1928 yılında “devletin dini islamdır” maddesi anayasadan çıkarıldı. böylece anayasa laikleştirildi. ayrıca 1937 yılında Atatürk’ün altı ilkesi anayasaya alındı.

3-1961 Anayasası: 27 mayıs 1961 askeri darbe sonucu hazırlanan bu anayasayla

-Kuvvetler ayrılığı prensibi benimsendi.
-Cumhuriyet senatosu kuruldu.
-Anayasa mahkemesi kuruldu.
-Kişisel hak ve hürriyetler genişletildi.
-Cumhuriyetin nitelikleri değişmez kabul edildi.
-Sosyal hukuk devleti anlayışı benimsendi.
-Yürütme sınırlandırıldı.
-Cumhurbaşkanlığı sembolikleştirildi.
-Üniversiteler, TRT, DPT ve MGK anayasaya alındı.
-Anayasa Mahkemesi, Kanun Hükmünde kararname çıkarma, Yüksek Savcılar Kurulu, Yüksek Hakimler Kurulu ve Askeri Yüksek İdare Mahkemesi benimsendi.
-Meclis 450 üyeden, cumhuriyet senatosu 150 üyeden oluştu.
-Vekiller 4 yılda bir; senatörler 6 yılda bir seçilecektir.

4-1982 Anayasası: halen yürürlükte olan 1982 anayasası  12 Eylül 1980 askeri darbe sonucu hazırlanmıştır. referandum sonucu kabul edilen 1982 anayasası ile kişisel hak ve özgürlükler kısıtlanmıştır. ayrıca milletvekili sayısı 400 olmuş, milletvekili seçimlerinin 5, cumhurbaşkanlığı seçimlerinin 7 yılda bir yapılmasına karar verildi. cumhurbaşklanlığı sembolik olmaktan çıkarılarak yürütme güçlendirilmiştir. 1982 anayasasına göre TBMM’nin yetkileri şunlardır;

-Kanun koymak ve değiştirmek, Bakanlar kurulunu denetlemek, Bütçeyi görüşmek, Para basılmasına karar vermek, Savaş ve barışa karar vermek, Uluslararası antlaşmaları görüşmek, Genel ve özel af çıkarmak, Süre dolmadan seçimlerin yenilenmesine karar vermek