Türkler’in M.Ö 3. yüzyılda tarih sahnesinde yerlerini almalarından 21. yüzyıla; yani günümüze kadar olan dönemin özet kronolojisinin, bu konuya ilgisi olanlara, öğrencilere vs. yardımcı olacağını umarak sizlerle paylaşıyoruz. İşte Türk Tarihinin M.Ö 3. yüzyıl-21. yüzyıl arası dönem kronolojisi;
Eski Çağ/ Ön Türkler
M.Ö. 3. Yüzyıl:
M.Ö.312 Çin ile Hunlar arasında Kuzey Şansi Savaşı
M.Ö.240 Türklere karşı Çin’in duvar inşası Çin Seddi
M.Ö.220 Büyük Hun İmparatorluğu‘nun Teoman tarafından kurulması
M.Ö.209 Oğuz Kağan‘ın (Mete) ilk Türk Ordusunu kurması
M.Ö.209 Teoman’ın ölümü
M.Ö.201 Kırgız halkından ilk kez söz edilmesi M.Ö. 2. Yüzyıl:M.Ö.187 Çin’in Hunlar üzerine Peteng seferi ve Hunların muhteşem zaferi
M.Ö.177 – M.Ö.165 Yue-çilerin Hunlar tarafından Kansu’dan Baktriane’ye sürülmeleri ve oradaki Helen krallığını ortadan kaldırmaları
M.Ö.177 – M.Ö.165 Hunların Çin’e akınları
M.Ö. 1. Yüzyıl:
M.Ö.58 Büyük Hun İmparatorluğu‘nun Doğu ve Batı olarak ikiye bölünmesi ve yıkılması
1. Yüzyıl:
48 Doğu Hunlarının ikiye bölünmeleri (Kuzey ve Güney)
48 Güney Hunlarının başındaki Panu’nun Batı Hun İmparatorluğu‘nu kurması
2. Yüzyıl:
156 Kuzey Hunlarının Siyenpiler tarafından yıkılması
Aşağı İtil’de (Hazar Denizi’nin kuzeyi) Hun varlığı
3. Yüzyıl:
260 Şan-şi’nin kuzeyinde Tabgaçlar
4. Yüzyıl:
304 – 351 Çin’in kuzeyinde Hun krallıkları (Han Zhao, Hou Zhao)
388 – 392 Çin’in kuzeyinde Ding ling krallığı (Wei)
375 Avrupa Hun İmparatorluğu‘nun Balamir tarafından kurulması
375 Kavimler Göçü‘nün başlaması
386 – 409 Tabgaçlar Kuzey Çin’de (Kuzey Vey)
5. Yüzyıl:
402 Rouran’ın kuruluşu (Juan Juan / Avarlar?)
407 – 431 Çin’in kuzeyinde Hiung-nu krallığı (Xia)
420 Ak Hun İmparatorluğu‘nun Aksuvar tarafından kurulması
422 Lo-yang’ın Tabgaçlar tarafından alınışı
427 Romalılar ve Hunların ittifakı
434 Bizans ile Hunlar arasında Margos Antlaşması
440 Ak Hun (Eftalit) istilalarının başlaması
451 Attila Galya’da (bugün Fransa)
452 Attila‘nın Roma seferi ve Papa I. Leo ile görüşmesi
453 Attila‘nın ölümü
454 Avrupa Hun İmparatorluğu‘nun yıkılması.
480 Hazar denizi ile Tuna nehri arasında Ön Bulgarlar
480 Mazdek İsyanları’nda Sasanilere Ak Hunların yardım etmesi
ORTAÇAĞ TÜRKLER
6. Yüzyıl:
531 – 578 Kafkas Surları’nın İranlı Hüsrev tarafından dikilmesi
534 Tabgaçların (Vey Hanedanlığı) dağılması
552 Göktürk İmparatorluğu‘nun Bumin Kağan tarafından kurulması.
562 Ak Hun İmparatorluğu‘nun Göktürk İmparatorluğu tarafından yıkılması
565 Avar İmparatorluğu‘nun Bayan Kağan tarafından kurulması
582 Göktürk İmparatorluğu‘nun bölünmesi
7. Yüzyıl:
619 Avarların İstanbul’u I. kuşatması.
626 Avarların İstanbul’u II. kuşatması.
626 – 627 Doğu Roma İmparatoru Herakleios’un Hazarlar’dan yardım istemesi
630 Hazar İmparatorluğu‘nun Hazar Kağan tarafından kurulması
639 Göktürk prensi Kürşad‘ın ihtilal denemesi.
642 Güneydoğu Avrupa’da (Karadeniz’in kuzeyi’nde) Büyük Bulgarya Hanlığı’nın bölünmesi
673 – 674 Arapların Maveraünnehir’e ulaşması ve Göktürk şehri Buhara’yı kuşatması.
674 Paralı Türk askerlerinin İslam topraklarında varlığı
680 Ön Bulgarlar Balkan’da
681 – 744 İkinci Göktürk Kağanlığı’nın kuruluşu
8. Yüzyıl:
720 – 735 Orhun Kitâbeleri‘nin dikilmesi
743 Göktürk İmparatorluğu‘nun diğer Türk boyları tarafından yıkılması
744 Uygur Devleti‘nin Kutluk Bilge Kül Kağan tarafından kurulması
751 Çinlerin Orta Asya‘ya girişi, Talas Savaşı
755 Paralı Türk askerlerin Ngan Lu-Şan’ın Çin’deki isyanı
762 – 770 Uygurların Mani dini’ni benimsemeleri
780 İtil Bulgar Hanlığı’nın kuruluşu
9. Yüzyıl:
811 Bulgar kralı Han Krum’un Bizans kralı I.Nikephoros’u öldürmesi
833 – 882 Samarra’da paralı Türk askerlerinin varlığı
835 Avar İmparatorluğu‘nun yıkılması
840 Uygur Devleti‘nin Kırgızlar tarafından yıkılması
840 Karahanlılar Devleti‘nin Bilge Kül Kadir Han tarafından kurulması
851 – 863 Aziz Kyrillos’un Hazarlara gelişi
864 – 865 Bulgar kralı I. Boris’in Hıristiyanlığı kabul etmesi. Ön Bulgarların İslavlaşması.
868 – 884 Kahire’de Tolunoğulları
880 Raşid el-Türki’nin Yukarı Mısır seferi
883 Çin’deki Şa-t’o Türkleri
10. Yüzyıl:
905 Mısır valisi İhşid
921 İbn Fadlan’ın henüz Müslümanlaşmış İdil bulgarlarını elçi olarak ziyareti
923 – 946 Çin’in kuzeyinde Şa-t’o egemenliği (Hou Tang, Hou Jin)
924 Moğol Hitayların Kırgız Devletini yıkması
932 Satuk Buğra Han ilk Müslüman Türk Hakanı olarak tarihe geçer
944 – 1090 Peçeneklerin ardı kesilmeyen Bizans saldırıları
962 Gazneliler Devleti‘nin Alp Tegin tarından kurulması
965 Hazar İmparatorluğu‘nun Ruslar tarafından yıkılması
985 Siri Derya’da Selçuklular
995 Harezmşahlar’ın tek bir çatı altında birleşmeleri
999 Karahanlıların (Uygurlar + Karluklar) Buhara’yı alışı. Karahanlıların Müslümanlaşması.
11. Yüzyıl:
1016 Rus ve Bizanslıların Hazarları ortadan kaldırması
1026 – 1090 Bizans’a karşı Peçenek saldırıları
1037 Büyük Selçuklu İmparatorluğu‘nun kurulması (İlk hükümdarı Tuğrul Bey)
1040 Selçukluların Dandanakan Savaşı’nda Gaznelileri yenmesi
1041 Karahanlılar Devleti‘nin Doğu ve Batı olarak ikiye ayrılıp yıkılması
1059 İsfahan’ın Selçuklular tarafından alınışı
1071 Malazgirt Meydan Savaşı‘nda Selçukluların Bizanslıları yenmesi
1071 – 1076 Türklerin Antakya, Şam ve Kudüs’e gelişi
1081 Anadolu Selçuklu Devleti’nin kuruluşu
1090 – 1091 Peçeneklerin ve Çaka Bey‘in İstanbul’u kuşatması
1091 Kıpçakların Bizanslıların yardımına koşup Peçenekleri bozguna uğratışı.
1096 Haçlıların Anadolu’ya girişi
1097 Harezmşahlar Devleti‘nin Muhammed Harezmşah tarafından kurulması
1099 Kudüs’ün haçlılar tarafından alınışı
12. Yüzyıl:
1130 – 1135 Moğol Hitayların Tunguz Curcenler (Jin) tarafından batıya doğru kaçırılmaları, ve Hitayların Orta Asya’da Kara Hıtay’ı kurmaları
1157 Büyük Selçuklu İmparatorluğu‘nun Oğuzlar tarafından yıkılması
1176 Miryakefalon Savaşı Bizanslıların Selçuklular tarafından bozguna uğratılmaları
1187 Gazneliler Devleti‘nin Gurlular tarafından yıkılması
13. Yüzyıl:
1200 – 1220 Harezmşahlar Devleti‘nin altın çağı
1206 Cengiz Han’ın Büyük Han ilan edilişi
1206 – 1209 Delhi Sultanlığı’nın kuruluşu
1211 Karahıtay Kağanlığının Moğollar tarafından ortadan kaldırılması
1223 Doğu Avrupa’ya Moğol akınları
1230 Yassı Çemen Savaşı Harezmşahlar / Anadolu Selçuklu – Eyyubi ittifakı arasında savaş
1231 Harezmşahlar Devleti‘nin Moğollar tarafından yıkılması
1236 Altınordu Devleti‘nin Batu Han tarafından kurulması
1241 – 1242 Moğolların Polonya, Macaristan, Avusturya ve Adriyatik’e gelişi
1243 Kösedağ Savaşı Anadolu Selçukları ve Moğol İmparatorluğu arasında savaş
1250 Memlûk Devleti Kahire’de iktidarı ele geçiriyor
1255 – 1260 Moğollar Viyana, Yun-nan, Tonkin, Suriye ve Rusya’da
1290 – 1320 Delhi Halaci Hanedanlığı
1299 Osmanlı İmparatorluğu‘nun Osman Gâzi tarafından kurulması
14. Yüzyıl:
1320 – 1424 Delhi’de Tuğluk Hanedanlığı
1346 Osmanlıların Avrupa’ya geçişi
1361 Edirne’nin Osmanlılar tarafından alınışı
1368 Büyük Timur İmparatorluğu‘nun Timur tarafından kurulması
1382 Toktamış’ın Altınordu‘nun başına geçmesi ve Moskova’yı ateşe vermesi
1389 Kosova: Osmanlıların Balkanlar’da egemenlik sağlaması
1389 – 1403 I. Bayezid hükümdarlığı
1398 Timur‘un Hindistan seferi
15. Yüzyıl: 1402 Ankara Savaşı: Timur ile Yıldırım Bayezid arasında
1405 Timur‘un ölümü
1405 – 1447 Şahruh’un Herat’a gelişi
1406 Akkoyunlular ile Karakoyunluların tekrar tarih sahnesine çıkışı
1412 – 1460 Ebu’l Hayr’ın Özbek gücünü kuruşu
1414 – 1517 İranileşmiş Türk Hanedanlığı Delhi Seyyidleri
1430 Kırım Hanlığı’nın kuruluşu
1445 Kazan Hanlığı’nın kuruluşu
1447 – 1449 Uluğ Bey
1453 Fatih Sultan Mehmet tarafından İstanbul’un fethi
1453 – 1504 Akkoyunlu Devleti’nin altın çağı
1462 – 1505 Astrahan Hanlığı’nın kuruluşu
1473 Hüseyin Baykara: Timur Rönesansı
Yeni Çağ
16. Yüzyıl: 1500 Muhammed Şeybani ve Maveraünnehir’de Özbekler
1502 Altınordu Devleti‘nin yıkılması
1502 Şah İsmail’in İran’da Safevi Hanedanlığı’nı kurması
1507 Büyük Timur İmparatorluğu‘nun Özbekler tarafından yıkılması
1510 Muhammed Şeybani’nin İsmail tarafından mağlup edilmesi
1512 – 1520 Yavuz Sultan Selim
1516 Osmanlıların Cezayir’e ayak basması
1516 – 1517 Suriye ve Mısır’ın Osmanlılar tarafından fethi
1520 – 1566 Kanuni Sultan Süleyman
1526 Babür İmparatorluğu‘nun Babür Şah tarafından kurulması
1534 Osmanlıların Tunus’a girişi
1551 Osmanlıların Trablusgarp’a gelişi
1552 Kazan’ın Ruslar tarafından alınışı
1555 Astrahan’ın Ruslar tarafından alınışı
1557 Nogay Hanlığı’nın Ruslar tarafından ilhakı
1556 – 1605 Ekber Şah Babür İmparatoru
1571 İnebahtı Savaşı Osmanlılar ile birleşmiş Hıristiyan Orduları arasında dünya tarihinin en büyük deniz savaşı.
1571 Kırım Hanı’nın Moskova’yı yakması.
1572 Kasım Hanlığı’nın Ruslar tarafından yıkılması
1584 Sibiryalıların Kazakları mağlup etmesi
17. Yüzyıl: 1600 Sibir Hanlığı’nın mağlup edilmesi
1606 Osmanlı İmparatorluğu‘nun zirveye ulaşmasını simgeleyen Zikvatorok barışı
1615 – 1650 Kırgızların Ruslara karşı mücadelesi
1628 – 1658 Babür İmparatoru Şah Cihan
1630 Rusların Yakut topraklarına girişi
1658 – 1707 Babür İmparatoru Âlemgîr Şah (Evrengzib)
1683 Viyana’nın Osmanlılar tarafından kuşatılması
1699 Karlofça Antlaşması ile Osmanlıların gerilemeye başlaması.
18. Yüzyıl: 1705 Tunus’un bağımsızlığını kazanması
1713 Kazaklar üzerinde Rus himayesi
1717 – 1730 Osmanlıların Lâle Devri
1736 – 1747 Nadir Şah akını
1742 – 1775 Rusya’da Pugaçev savaşı (Tatar ayaklanması)
1757 Sincan’ın (Doğu Türkistan) Çin tarafından ilhakı
1782 Yakut ülkesinin Ruslar tarafından ilhakı
1783 Kırım’ın Ruslar tarafından ilhakı
1794 İran’da Kaçar Hanedanlığı’nın bir Türk tarafından kuruluşu
1798 – 1799 Napoleon Bonaparte’ın Mısır seferi. Türk-Fransız mücadelesi
19. Yüzyıl: 1822 – 1844 Kazak hanlıklarının Ruslar tarafından ortadan kaldırılması
1828 Azerbaycan Hanlıklarının Ruslar tarafından ortadan kaldırılması
1830 Yunanistan’ın bağımsızlığını kazanması
1830 Fransızların Cezayir’e gelişi
1832 Mısır valisi Mehmet Ali’nin Anadolu’ya gelişi
1839 Tanzimat dönemi
1858 Babür İmparatorluğu‘nun İngilizler tarafından yıkılması
1863 Kazak topraklarında Türkistan Rus Generalliği’nin kurulması
1866 Buhara’nın Rus vasalı olması
1873 Hive’nin Ruslar tarafından ilhakı
1876 Hokand Hanlığı’ın Ruslar tarafından ilhakı
1876 İlk Türk anayasası
1878 Ayastefanos Antlaşması Sırbistan, Karadağ, Romanya ve Bulgaristan’ın bağımsızlıklarını kazanması
1882 Mısır’ın İngiltere tarafından işgali
20. Yüzyıl: 1910 – 1920 Kazakların ve Kırgızların Alaş Orda Hükümeti
1911 – 1912 Trablusgarp’ın İtalya tarafından işgali
1912 Balkan savaşları
1914 Osmanlı İmparatorluğu‘nun I.Dünya Savaşı’na girmesi
1917 Türkistan’ın özerkliğini ilan etmesi
1918 I.Dünya Savaşı’nın bitmesi ve Mondros Ateşkes Anlaşması.
1921 – 1944 Tannu Tuva Halk Cumhuriyeti
1922 Türklerin Yunanlılara karşı zaferi.
1922 Osmanlı İmparatorluğu‘nun yıkılması
1923 Türkiye Cumhuriyeti‘nin Mustafa Kemal Atatürk tarafından kurulması
1932 – 1934 Çin’de Uygurların Doğu Türkistan İslâm Cumhuriyeti
1938 Mustafa Kemal Atatürk‘ün vefatı.
1944 Rus ordusunun yardımı ile kısa ömürlü bir Doğu Türkistan Cumhuriyeti ilan edilmesi.
1955 Sincan Uygur Özerk Bölgesi Sincan’ın (Doğu Türkistan‘ın) özerk bölge ilan edilmesi
1971 Avrupalıların Orta Asya’dan çekilmeye başlaması
1974 Türkiye‘nin Kıbrıs Barış Harekatı
1983 Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti‘nin bağımsızlığını ilan etmesi
1988 Azeri-Ermeni ihtilafının başlaması
1990 Sovyetlerin Bakü baskını
1991 SSCB’nin dağılması. BDT’nin ortaya çıkması.
1992 BDT Türk Cumhuriyetlerinin BM’ye kabülü:
Kazakistan Cumhuriyeti
Özbekistan Cumhuriyeti
Azerbaycan Cumhuriyeti
Türkmenistan Cumhuriyeti
Kırgızistan Cumhuriyeti
1992 30 Ekim 1992’de Ankara’da ilk Türk Dili Konuşan Ülkeler Zirvesi’nin yapılması.
1993 Azerbaycan‘ın bir kısmının Ermeniler tarafından işgali.