Türk denizcilerinin kullandığı gemi çeşitleri

3) Karamürsel: İstanbul ile Marmara sahilleri arasında işleyen bir buçuk direkli ve sivri üçgen yelkenli, yarım güverteli Marmara kayığı. Hem kürek hem yelkenle giderdi.

4) Aktarma: Tuna’da kullanılan nehir gemisi. (Ayrıca düşmandan alınan ganimet tekneye de bu isim verilirdi)

5) Üstüaçık: Tuna’da kullanılan gemilerden. Bir dümenci ve sekiz kürekçisi vardı. Nakliyatta kullanılırdı.

6) Çifte Kayığı: Bir çeşit nehir kayığı.

7) Brolik: Sığ yerlere girebilen hafif donanma gemisi. İçinde yedi savaşçı levent bulunurdu.

8) Celiyye: Nehir ve ırmaklarda kullanılan, hafif donanma gemisi.

9) Çamlıca: Tuna’da işleyen nakliye gemilerinden.

10) Kütük: Sığ sularda ve çıkarma işlerinde kullanılır, altı düzce, döşemeli, başı kalkık ve içeriye bükülmüş gemi. Bugünkü mavnalara benzer. Çeşitli nakliye işlerinde kullanılır. Tek kürekli ve yelkenlidir.

11) At Kayığı: Tımarlı sipahilerin nakli için Çardak ile Gelibolu arasında kullanılan küçük mavna. Dört küreklidir.

12) Kancabaş: Hafif filoya dahil, üstü açık ve sahillere sokulur, nehirlere girer bir gemi.

13) Şayka: Altı düz büyük kayık. 20-50 savaşçı taşır. Özi, Dinyeper ve Tuna Nehirlerinde işleyen gemilerdendir. Üç topla donatılmış olup nehirlerin sahillerini korumak için kullanılırdı.

14) İşkampavye: Hafif donanmaya dahil Tuna gemilerinden. Kürekli olup haberci gemisi olarak da kullanılırdı.

15) Şahtur: Hafif donanma gemilerindendi ve Fırat nehrinde eşya nakli için de kullanılırdı.

16) Çekelve: İki direkli ve boyu on metre civarında olup büyük yük gemilerindendi.

17) Kırlangıç: Hafif donanmanın haberleşme ve karakol hizmetlerini gören ve yüz kişilik mürettebatı olan bir gemidir. Ayrıca tüccar kırlangıçları da olurdu.

18) Firkate: 10-17 oturaklı olup her küreğini 2-3 kişi çekerdi. Hafif donanmadandır. Nehirlerde de kullanılırdı. Savaş sırasında 80 savaşçı taşırdı.

19) Kalite: Ağır donanmadandır. 19-24 oturaklı olup harp zamanında 220 savaşçı taşırdı. Özellikle düşmanı takip için kullanıldığından baş tarafında topu vardır.

20) Perkende: 18-19 oturaklı, baş tarafında topu bulunan ağır donanma gemilerindendir.

21) Mavna: 26 oturaklı, iki katlı, kadırgadan daha yüksek ve geniş bir ağır donanma gemisidir. Küreklerini yedişer kişi çekerdi. 364 kürekçisi vardı. Bütün mevcudu 600 kadar olurdu. Bir veya iki lâtin yelken kaldırırdı.

22) Gırab: Uzun, başı sivri ve keskin bir ağır donanma gemisi. Güvertesi altında kürek çekilirdi. Savaş gıraplarının küpeşteleri gayet yüksek olurdu.

23) Kadırga: Çekdiri sınıfından bir savaş gemisidir. Buharlı gemilerin icadından evvel dünya bahriyelerinde kullanılmış olup çeşitli denizci devletlerce “gali, galey galer, galles, galera” gibi adlarla anılırdı.

Gayet hafif, uzun, dar ve su seviyesinde denilecek tarzda alçak yapımlı bir gemi türüdür. Boyu 165-168, genişliği 21-22, kıç irtif 17-18, baş irtif ise 10-11 kadem (1 kadem 32 cm.dir.) olurdu.

Önceleri kıçı aynalıklı inşa edilmiş olup köşk kısmı köşeli idi. Daha sonra kıçı ve köşkü müdevver (dairevi) inşa edilmiştir.

Kadırganın 25 oturağı ve 49 küreği (bir kürek yeri mutfak için ayrılmıştır) bulunurdu. Beher kürek dört veya beş kişi tarafından çekilir ve toplam 196 (veya 245) pazyen (kürekçi) bulunurdu.

Son derece seri vasıtalar olan kadırgalar kürek yanında yelkenle de seyredebilirdi. Yelkenleri 3 köşeli olup 500 ila 1400 zira (1 zira, 75-90 cm. arasında bir uzunluk ölçü birimidir) arasında değişirdi. On direkte tirinket (dört köşeli küçük yelken) bulunurdu. Mürettebatı arasında 1 kadırga reisi (kaptan), 1 porsun, 19 armador, 2 serdümen, 1 yelkenci, iki vardiyan, 2 kürek yapıcı, 2 kalafatçı ve 2 marangoz bulunurdu. 100 nefer cenkçiler (silahendaz) ise muharip sınıfı oluştururdu.

Kadırgada 7-10 kantar (1 kantar 44 okka, yani 18.600 gr.dır.) ağırlığında 6 lenger (demir) bulunurdu. Baş tarafta 10-12 okkalık (1 okka 400 gr.dır.) 1 top ile bunun iki yanında iki küçük top yer alırdı.

Kadırga inşasında yalnızca ahşap ve çivi kullanılırdı. Girit Harbi sırasında bir kadırganın maliyeti 56.000 akçe ahşap; 49.280 akçe de çivi gideri olarak tespit edilmiştir.

Yelkenle hareket eden kalyonların yaygınlaşmasından sonra kadırgalar yavaş yavaş denizlerden çekilmişlerdir. Kalita tipi bir kadırga halen Deniz Müzesi’nde (İstanbul) orijinal şekliyle muhafaza ve teşhir edilmektedir

24) Baştarde: Kadırganın büyüğüdür. 26-36 oturaklı olup her küreğini 7 kişi çekerdi. Kaptan Paşa baştardesi 36 oturaklı olup, 500 kürekçi, 216 savaşçı ve gemicilerle birlikte 800 kişi olurdu. Baş tarafında üç ağır ve yanlarda hafif topları bulunurdu. Kalyonların ehemmiyet kazanmasından sonra Kaptan Paşa’lar harp sırasında “baş kapudâne” denilen kalyona binerlerdi.

25) Baştarde-i Hümayun: Padişahlar için yapılan “Hünkar Baştardesi”dir. Teknesi, kürekleri, yelken ve direkleri yeşil boyalı olurdu. Yeşil sancak çekerdi. Bir sefere serdar olan vezir bu baştardeye biner ve kendi bayrağını çekerdi.

B) Yelkenli Gemiler

1) Ateş Gemisi: Harp sırasında düşman donanmasını yakmak için kullanılırdı. Bunların içleri yanıcı maddelerle dolu olup özel olarak yapılmışlardı. İçindeki gemiciler hedefe yaklaşınca geminin arka lumbarlarından denize atlayıp arkadaki kayığa binerek uzaklaşırlardı.

2) Şolope: İki direğinde sübye denen iki küçük düz yelken bulunan ambarsız bir gemi idi. Haberleşme için kullanılır, içinde 62 kişi bulunurdu. 12 topu vardı.

3) Brik: Her iki direği kabasorta denen dört köşe yelkenli idi. Zamanın en süratli savaş gemisi olup ambarsızdı. 70 mürettebatı bulunup lubarlı olan küpeştelerinde de yaklaşık 8 top bulunurdu.

4) Uskuna: Birinci direğinde kabasorta ve ikincisinde sübye denen düz yelken bulunurdu. Yaklaşık 16 topu ve 90 mürettebatı vardı.

5) Şehtiye: Büyükleri üç, küçükleri iki direkli olup yaklaşık 200 mürettebatı bulunurdu. Şitye de denirdi.

6) Ağrıpar: Büyük gemilerden olup 16. Asırda 30’dan fazla top taşıyanları vardı.

7) Korvet: Üç direkli büyük harp gemilerinden olup yalnız güvertesinde 20-30 topu bulunurdu. 19. Asır başlarında gemi mürettebatı 174 kişi idi.

8) Barça: Hem nakliye hem de savaş gemisi olarak kullanılırdı. Kalyon çeşidinden, altları düz iki üç direkli büyük teknelerdir. 16. Asır başlarında 80’den fazla topu bulunan barçalar kullanılmakta idi.

9) Kalyon: Rüzgarla giden, üç direkli, yelkenli, büyük savaş gemisidir. Osmanlıda ilk kez II.Beyazıt döneminde yapılmış olan kalyona “Göke” deniliyordu ve 2000 mevcudu vardı. XI.yy.’dan itibaren dünya denizlerinde kullanılmıştı. Kalyon, Osmanlı’da bu gemilerin devamı olarak buharlı gemiler çağına kadar kullanılmıştır. Kalyonun mutlaka 3 direği ve mükemmel bir yelken donanımı olurdu. Güvertesi kat kat olup sırasıyla açık güverte, palavra, orta kat, top ambarı, tavlon ve kontra tavlon güverte adlarıyla anılır. En altta sintine bulunur ve bir kalyon en az 60-100 topa sahip olurdu. Kalyonlar bu katlara göre isim alırlardı (Üç ambarlı… gibi). Ateş kudretleri bir bordadan yapabildikleri atışla ölçülen kalyonlarda, topların namluları atış esnasında lumbarlardan dışarı uzanır ve lumbarlar su girmemesi için kapaklı olurdu.

10) Fırkateyn: Üç direkli savaş gemisidir. Hem güvertesinde hem de ambarında top bulunurdu. Çeşitli büyüklükte olanları vardır. 30-70 topu bulunurdu. Süratli hareket ederdi.

11) Kapak (Kaypak): İki ambarlı savaş gemilerinden olup güvertesinde ve her bordasında iki sıra topu vardı. 80-110 topu bulunurdu. 800-1000 mürettebat ve savaşçı taşırdı.