Muhteşem Yüzyıl dizisiyle birlikte ülkemizde tarihe karşı ve özellikle de Osmanlı’daki harem yapısına karşı yoğun bir şekilde ilgi artışı olduğu bir gerçektir. Sümbül ağası, Nigar Kalfası, Gül Ağası, Daye Hatunu vs vs vs. peki aslında kimdi bu harem görevlileri? Yetkileri ve hizmet alanları nelerdi?
KIZLAR AĞASI: (DAR’ÜS-SAADE AĞASI, KAPI AĞASI)
Sarayda bulunan harem ağalarının başı ve en büyük amiriydi. Resmi unvanı Dar’üs-Saade Ağası olan kızlar ağası, Osmanlı sarayının ve bütün iç ve harem halkının başıydı. Derecesi sadrazam ve şeyhülislamdan sonra gelirdi. İşlerini emrindeki harem ağalarına gördürürdü. Kızlar ağasının başlıca görevleri şunlardı; padişahın haremini korumak, harem için gereken cariyeleri sağlamak, haremde bulunan cariye, usta, kalfa, ikbal ve kadın efendilerin terfi ya da cezalandırılmalarını padişaha arz etmek, sultanların evlenmesinde vekilliğini yapmak, töreni ihare etmek, Hırka-i Şeriflerde desti malları vermek, surre alaylarını düzenlemek, sultan düğünlerinde koltuk törenlerinde bulunmak, kendine bağlı bulunanların işine son vermek veya yenilerini tayin etmek. Aynı zamanda Haremeyn-i Şerifeyn denilen Mekke ve Medine’ye ait vakıfların nazırıydılar. Bundan başka, hükümdar namına olarak selatin evkafının idaresine de bakarlardı. Bütün bu işleri görmek için her Çarşamba günü sarayda has ahır kapı tarafında bir divan akdederlerdi.
Kızlar ağası ağalığa atanınca kürk giyer ve ona hatt-ı hümayun gönderilirdi. Görevden azledilince mısıra giderler ve kendilerine azatlık denilen maaş bağlanırdı. En ünlüleri Hacı Beşir Ağa ve Sümbül Ağadır diyebiliriz. Öyle ki Hacı Beşir Ağa otuz yıl bu görevde kalarak ve sadrazamlığa kendi adamlarını getirecek kadar kudret sahibi olmuştur. Hatta bazı kızlar ağaları sadrazamlığa kadar yükselmiştir. Hadım Sinan Paşa, Hadım Ali Paşa ve Gürcü Mehmet Paşa bunlardandır.
Baltacılar, çadır ve mehter başı, haznedar usta, bezirganbaşı, pişkeşçi başı gibi dış hizmette bulunan memurların, kızlar ağalığı makamına bağlanmasıyla kızlar ağaları kuvvetlenseler de; Tanzimat Fermanı’nın ilanıyla yetkilerinin çoğu ellerinden alınarak güç ve otorite kaybına uğramışlardır.
Bütün harem ağalarının reisi olan kızlar ağasından başka rütbelerine göre sırasıyla şu ağalar haremde görev yapmıştır; yalnız harem ağalarının kendi arlarındaki rütbeleri, Osmanlı tarihinin değişik dönemlerinde ve hatta ak ağalar veya siyah ağaların kızlar ağalığını ellerine geçirdikleri dönemlere göre, farklılıklar arz etmektedir.
SARAY AĞASI:
Ak hadım ağasıdır. Kızlar ağasının birinci yardımcısıdır. Sarayın temiz tutulması ve tamirinden sorumluydu.
SARAY KETHÜDASI: (KAPIOĞLANI KETHÜDASI)
Ak hadımların ağadan sonra gelen amiridir. Kapıyı bekleyen ak hadımların idare ve inzibatından sorumluydu.
BAŞKAPI GULAMI:
Zenci hadımların kızlar ağasından sonra gelen ağasıydı. Yardımcısına ikinci baş kapı gulamı deniliyordu.
ORTANCA:
Binbaşı rütbesindeki harem ağasıdır.
NÖBETÇİ KALFA:
Umum nefer ve oğlanlarının zabiti ve sorumlusu olan harem ağasıydı.
Ayrıca;
- VALİDE SULTAN AĞALARI
- ŞEHZADELERİN MUHAFIZI OLAN AĞALAR
- MUHASİPLER
- HAZİNEDAR AĞA
- HAZİNE KETHÜDASI
- ODA LALASI
- İMAM ve MÜEZZİN’ de ağalar ocağında yetişmiş diğer önemli harem ağalarıydı.
Harem teşkilatında çalışan cariyelerin yükselebilecekleri en üstün makam ustalıktır. Haremdeki başlıca kadın görevliler şunlardır;
BAŞHAZNEDAR USTA: (HÜNKAR KALFASI)
Haremde yaşayan bütün kalfalara, cariyelere ve öteki ustalara hükmederdi. Valide Sultan, Kadın Efendi ve Sultan’dan sonra haremin en nüfuzlu kadınıydı. İlk beş haznedar önemliydi. İkincisi baş haznedarın yardımcısıydı.
Padişahın özel hizmetini görmek başlıca göreviydi. Diğer haznedarlar padişahın kapısında nöbet tutarlar; ayrıca ikballerin ve gözdelerin yetiştirilmesini sağlıyorlardı. Baş haznedar haremdeki bütün hazinelerin anahtarlarını ve üç mühr-ü hümayundan birisini taşıyorlardı. Törenleri ve göçleri düzenliyorlardı ve ellerinde asa taşıyorlardı. Bizzat padişahın seçtiği haznedarlar padişahın tahttan indirilmesi veya ölümüyle haremden ayrılırlardı. Vezir maaşı alıyorlardı.
ÇAŞNİGİR USTA: (ÇEŞNİYAR)
Haremde sofra hizmetlerini gören ustaydı. Maiyetinde kalfa ve cariyeler vardı. Hükümdara ait yemek ve sofra takımlarını da korumakla görevliydiler. Yemekleri padişaha sunmadan önce, zehirli olup olmadığını anlamak için biraz o tadardı. Yemek sırasında ayakta dururlardı.
ÇAMAŞIR USTA: (CAMEŞUY)
Padişahın çamaşırlarını yıkayanların başına bu ad veriliyordu. Topkapı çamaşırhanesi Şimşirlik tarafından bodrumdaydı.
İBRİKTAR USTA:
Padişahın el ve yüzünü yıkamak, apdest almak için hizmet edenlerin başına bu ad veriliyordu. Ayrıca padişaha ait leğen, ibrik ve havluları koruyorlardı.
KAHVECİ USTA:
Padişahın kahvesinin pişirilmesine ve kahve takımlarının korunmasına bakan kalfaların başına bu ad veriliyordu. Bayram törenlerinde misafirlere hizmet etmekle de görevliydi. Elbiseleri bizzat padişah tarafından hazırlanırdı.
KİLERCİ USTA:
Padişahın kilerine ve kiler takımlarına bakan kalfaların başına bu ad veriliyordu. Görevini genellikle emrindeki cariyeler yapardı. Padişahın özel işlerini görmekle de yükümlüydü. Ayrıca çeşnigar ustayla beraber yemek hizmetine yardımcı olurdu.
Bunlardan başka harem hizmetini gören diğer ustalar şunlardır;
- KUTUCU USTA
- KÜLHANCI USTA
- VEKİL USTA
- KETHÜDA KADIN (SARAY USTA)
- KATİBE USTA
- HASTALAR USTASI
- EBE, DADI ve DAYE (SÜT NİNE)