Osmanlı Devleti’nde Hukuk Sistemi

Osmanlı Devleti’nde hukuk sistemi şer’i ve örfi olmak üzere iki temele dayanmaktaydı. Şer’i hukuka islam hukuku ya da fıkıh da diyebiliriz. Şer’i hukukun özü Kur’an, hadis, icma ve kıyasa dayandırılırdı. Bu sistem sadece müslüman halka uygulanırdı. Örfi hukuk ise kaynağını gelenek ve göreneklerden alırdı. gelenek ve göreneklere uygun olarak hazırlanmış kurallar bütünüydü ve padişah buyruklarından oluşurdu. Örfi hukuka örnek olarak ilk Osmanlı Kanunnamesi olan Fatih Sultan Mehmet’in Kanunname-i Ali Osman’ıdır. Örfi hukuk, Şer’i hukuk kurallarıyla çelişemezdi. Osmanlı Devleti’nde ister şer’i olsun ister örfi olsun tüm sorunlar şer’i mahkemelerde görülür, mahkemelerde günümüzün hakimleri kadı’lar görev alırdı. mahkeme davaları şeriyye sicilleri dediğimiz defterlere kaydedilirdi.

Osmanlı döneminde günümüzdeki üst mahkeme uygulaması da vardı. mahkemede kadı’nın verdiği karardan memnun olmayanlar üst mahkeme görevini yürüten Divan-ı Humayun’a başvurabilirdi.

ancak osmanlı hukuk sistemindeki uygulamalar yıllarla birlikte değişime uğramış, diğer tüm alanlarda olduğu gibi hukuk sisteminde de bir dizi ıslahat yapılmıştır. osmanlı hukuk sistemindeki gelişmeleri şöyle özetleyebiliriz;

II. Mahmut Döneminde; Memurların yargılanması, hükümet ile halk arasındaki davaların görüşülmesi için Meclis-i Vala-i Ahkâm-ı Adliye kuruldu,  günümüzün Adalet Bakanlığı kuruldu.

Tanzimat Döneminde (1839–1876);  Tanzimat Fermanıyla  (3 Kasım 1839)herkesin kanun önünde eşitliği ve herkesin can mal ve namusunun güvence altında olduğu ilan edildi. 1856 ıslahat fermanıyla ise   azınlıklara daha geniş haklar verildi. tanzimat döneminde ayrıca;

-Ceza Kanunu (kısmen Fransızcadan tercüme), Ticaret Kanunu, Deniz ve ticaret kanunu çıkarıldı.

-1868’de Şurayı Devlet (DANIŞTAY) kuruldu.

-Bu kanunların yanı sıra  karma mahkemeler kuruldu. Karma mahkemelerdeki hakimlerin yarısı yabancı yarısı Osmanlı idi

-mezhep değiştirmeyi yasaklayan kanun anayasadan çıkarıldı.

– 1870’de Osmanlı medeni kanunu olan Mecelle hazırlandı

Meşrutiyet Döneminde; Osmanlı Devleti’nin ilk anayasası olan Kanun-i Esasi ilan edildi (1876)