İnsan hakları kapsamında kişinin sahip olduğu temel hak ve özgürlükler; ırk, cinsiyet, dil, din farkı gözetmeksizin tüm insanların sahip olduğu hakları ifade etmektedir. ancak verilen bu temel hak ve özgürlükleri kullanmanın yegane şartı başkalarının haklarına saldırmamak, saygılı olmaktır. 1948 yılı Birleşmiş Milletler Evrensel İnsan Hakları Bildirgesinin ilk maddesinde yer alan “Bütün insanlar hür, haysiyet ve haklar bakımından eşit doğarlar. Akıl ve vicdana sahiptirler ve birbirlerine karşı kardeşlik zihniyeti ile hareket etmelidirler.” ifadesi bu durumu güzel bir şekilde açıklamaktadır.
Türk vatandaşlarının temel hak, özgürlük ve ödevleri de anayasamızın ikinci bölümünde belirtilmiştir. Anayasamıza göre kişinin hak ve ödevleri şöyle özetlenebilir;
Kişinin dokunulmazlığı, maddî ve manevî varlığı: herkes yaşama, maddi ve manevi varlığını koruma hakkına sahiptir. Kimseye işkence ve eziyet yapılamaz
Zorla çalıştırma yasağı: Hiç kimse zorla çalıştırılamaz. Angaryaya maruz bırakılamaz.
Özel hayatın gizliliği ve korunması: Özel hayatın ve aile hayatının gizliliği esastır. istisnai durumlar dışında kimsenin konutuna dokunulamaz. Herkes haberleşme özgürlüğüne sahiptir ve haberleşmenin gizliliği esastır.
Yerleşme ve seyahat hürriyeti :Herkes, yerleşme ve seyahat hürriyetine sahiptir. Vatandaş sınır dışı edilemez ve yurda girme hakkından yoksun bırakılamaz.
Din ve vicdan hürriyeti: herkes din ve vicdan özgürlüğüne sahiptir. Kimse, ibadete, dinî âyin ve törenlere katılmaya, dinî inanç ve kanaatlerini açıklamaya zorlanamaz; dinî inanç ve kanaatlerinden dolayı kınanamaz ve suçlanamaz.
Düşünce ve kanaat hürriyeti: Her ne sebep ve amaçla olursa olsun kimse, düşünce ve kanaatlerini açıklamaya zorlanamaz; düşünce ve kanaatleri sebebiyle kınanamaz ve suçlanamaz.
Düşünceyi açıklama ve yayma hürriyeti : Herkes, düşünce ve kanaatlerini söz, yazı, resim veya başka yollarla tek başına veya toplu olarak açıklama ve yayma hakkına sahiptir.
Bilim ve sanat hürriyeti: Herkes, bilim ve sanatı serbestçe öğrenme ve öğretme, açıklama, yayma ve bu alanlarda her
türlü araştırma hakkına sahiptir.
Toplantı hak ve hürriyetleri : Dernek kurma hürriyeti, Toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleme hakkı bu kapsamdadır.
Mülkiyet hakkı: Herkes, mülkiyet ve miras haklarına sahiptir. Bu haklar, ancak kamu yararı amacıyla, kanunla sınırlanabilir.
Hakların korunması ile ilgili hükümler:
– Hak arama hürriyeti; Herkes, meşrû vasıta ve yollardan faydalanmak suretiyle yargı mercileri önünde davacı veya davalı olarak iddia ve savunma ile adil yargılanma hakkına sahiptir.
-Kanunî hâkim güvencesi; Hiç kimse kanunen tabî olduğu mahkemeden başka bir merci önüne çıkarılamaz.
– Suç ve cezalara ilişkin esaslar; Kimse, işlendiği zaman yürürlükte bulunan kanunun suç saymadığı bir fiilden dolayı
cezalandırılamaz; kimseye suçu işlediği zaman kanunda o suç için konulmuş olan cezadan daha ağır bir ceza
verilemez…
NOT: yukarıda saydığımız hakların büyük bölümü istisnai durumlarda kanunla -kamu yararına- sınırlandırılabilir. Özet şeklinde geçtiğimiz bu konularla ilgili ayrıntılı bilgiyi 1982 anayasasının tam metnini okuyarak edinebilirsiniz. Kişi Hak ve Ödevleri anayasamızın 2. bölümü 17-40. maddelerde belirtilmiştir.
