Gülşehri Hayatı ve Eserleri

GÜLŞEHRÎ

14. yüzyıl şairlerinden olan Gülşehrî, hakkında kaynaklarda çok az bilgi bulunan bir kimsedir. Onunla ilgili bilgilerimiz eserlerinden ve kendisinden sonra gelen şairlerin onun hakkında söylediklerinden ibarettir. Bu bilgilere göre Gülşehrî, Sultan Veled tarafından Mevleviliği yayması için Kırşehir’e gönderilmiş bir mutasavvıftır. Asıl adının Ahmet veya Süleyman olduğu düşünülmektedir. Gülşehrî mahlası ise şairin Kırşehir ile olan alakasına işaret etmektedir. Görünen o ki bu mutasavvıf şair bir görevle gittiği Kırşehir’i çok beğenmiş, oraya yerleşmiş ve dönemi için önemli sayılabilecek bu kültür merkezinin ismini mahlas olarak tercih etmiştir. Yine eserlerinden anlayabildiğimize göre Gülşehrî Kırşehir’de bir zaviye kurmuş, tasavvufî ve edebî çalışmalarını burada vermiştir. Ölüm tarihi de bilinmeyen şairin Mantıku’t- tayr isimli eserinin sonundaki bir tarihten hareketle şairin 717 hicri 1317 miladi tarihinde hayatta olduğunu biliyoruz. Hayatı hakkında bu kadar sınırlı bilgilere sahip olduğumuz şair eserlerini Farsça ve Türkçe vermiştir. Onun Türkçe eserleri eski Anadolu Türkçesinin en önemli kaynakları arasında sayılır.

Gülşehrî’nin Eserleri:

1. Felek-nâme:

Gülşehrî’nin Farsça yazdığı eserlerdendir. Mesnevî tarzında yazılan eser 701 h./ 1301 miladi tarihine aittir. Eser yazılırken Kur’an ve Mesnevî’den çokça istifade edilmiştir. Eser tasavvuf, hayat ve ölüm üzerinedir. Bilinen tek kopyası Ankara Genel Kütüphanesi’ndedir.

2. Arûz Risâlesi:

Farsça kaleme alınan 32 sayfalık bu eserde aruz vezni ve aruz kalıpları ele alınmıştır.

3. Kerâmât-ı Âhi Evrân:

167 beyitlik Türkçe bir mesnevîdir. Vezni fâilâtün / fâilâtün / fâilün ’dür. Bu eserde ‘Âhi Evrân’ cömertliği ile meşhur ‘Hatem-i Tayyî’ (Hz. Muhammed (s.a.v) zamanında yaşamış çok cömert biri. Peygamberimizi (s.a.v.) göremeyip Müslüman olamadığı rivayet edilir.) ile mukayese edilir. Bu eserin Gülşehrî’ye ait olup olmadığı tartışma mevzudur.

4. Kudûrî Tercümesi:

Gülşehrî, Mantıku’t- tayr’ın hatime bölümünde önemli fıkıh eserlerinden ‘Kudûrî-yi Şerîf’ i Türkçeye nazmen tercüme ettiğini haber vermektedir. Fakat bu tercümenin herhangi bir nüshası henüz ele geçmemiştir.

5. Mantıku’t- Tayr:

Gülşehrî’nin en önemli eseridir. ‘Feridüddîn-i Attâr’ın aynı adlı eserinin Türkçeye tercümesi olan eser 717 h./ 1317 m. tarihinde kaleme alınmıştır. Lakin eser tam bir çeviri sayılamaz. Gülşehrî, bazı ekleme ve çıkarmalarla telif ile tercüme arasında, telife daha yakın bir eser ortaya koymuştur. 5.000 beyit civarında olan eser ‘fâilâtün/ fâilâtün/ fâilün kalıbıyla yazılmıştır.

Alegorik bir eser olan Mantıku’t- Tayr’da ‘hüthüt’ aklı, hüthüt ile birlikte Simurg’u bulmak için yola düşen kuşlar halkı, ‘Simurg’ ise Hakkı temsil eder. Dolayısıyla eser ‘vahdet-i vücut’ anlayışı içinde yazılmıştır.

Gülşehrî’yi edebiyat tarihimiz açısından önemli kılan hususlardan biri onun Türkçeye bakışıdır. Şair, Türk dili ile Farsçadan daha güzel eserler yazılabileceğini şu sözlerle ifade etmektedir:

Mantıku’t- Tayr ki Attâr eyledi

Pârisice kuşdilini söyledi

Anı Türkî sûretinde biz daki

Söyledük Tazî gibi Tanrı hakı

Çün Felek-nâme düzetdük şâh-vâr

Pârisice taht u tâc u zer-nigâr

Türk dilince dahi Tazîden latîf

Mantıku’t- tayr eyledik ana herif

Ben bu Türkî defterün çür dürmeyem

Pârisicesiyile degşürmeyem

Kimse böyle tatlu söz söylemedi

Kim buradan yig kitâb eylemedi

Gülşehrî’nin Mantıku’t- tayr’ında ve diğer Türkçe eserlerinde imâle-i maksurelerin fazlalığı dikkat çeker; ancak dönemin karakteristiği olan bu durum Gülşehrî’de daha makul sınırdadır.