Demokrasi Yolunda İlk Hareketler; Tarihte İlk Demokratik Rejimler
İnsanlık tarihinde demokrasi yolunun kabul edildiğini belirten ve bugünkü modern anayasaların temelini meydana getiren ilk yazılı antlaşma 1215 yılında İngiltere kralının imzaladığı Manga Charta Libertatum yani Hürriyetin Büyük Şartı’dır.
Hükümdarların yetkilerini sınırlayan diğer anlaşmalar da çok sonra, 18. yy.ın ilk yarısında Avrupa’da taht sahibi bazı hükümdarlar tarafından imzalandı. Demokrasi rejiminin kurulması ise ancak 1787’de Amerikan anayasası ve 1789’da Fransa’da ilan edilen Yurttaş ve İnsan Hakları Beyannamesi ile gerçekleşti.
Dünya’da Demokrasi Yolundaki Gelişmeler
İngiltere: İngiltere’de siyasi hürriyetlerin temeli olan ilk anlaşma olan Manga Charta 15 haziran 1215’te İngiltere kralı toraksız John tarafından imzalandı. Halk tarafından desteklenen soylu kesimin ayaklanması sonucu kral ile imzalanan bu anlaşmada kralın yetkileri sınırlanmış oluyordu. Yasama yetkisi kralın elinden alınarak halkın seçtiği temsilcilerden kurulu bir meclise bırakılmıştı. 63 maddeden meydana gelen bu anlaşmada yer alan bazı maddeler; kanunsuz ve yargılama olmadan kimse mahkum edilemez, meclisin kabul etmediği bir vergi konulamaz… Manga Charta bugünkü İngiliz anayasasının ruhunu meydana getirir.
Fransa: 1789’da Fransa’da patlak veren ihtilal, demokrasi rejiminin doğmasına yol açmıştır. Fransız ihtilali ile Fransızlar eşitlik, özgürlük, adalet gibi demokrasinin ana prensiplerini (ve bir de milliyetçilik) Avrupa’nın diğer uluslarına da yaymışlar ve böylece milliyet ve hürriyet fikirleri zamanla tüm dünyaya yayılmıştır.
Fransızlar hazırladıkları Yurttaş ve İnsan Hakları Beyannamesi ile eşitlik, özgürlük gibi prensipleri resmileştirdiler.
Amerika: İngiliz kolonisiyken ayaklanan amerika’daki 13 eyalet bağımsızlığını ilan etmiş ve bu bağımsız devletlerin temsilcileri New York’ta toplanarak Amerika Birleşik Devletleri adını verdikleri bir konfederasyon durumunda birleştiler. 1787 yılında da ilk federal anayasayı ilan ettiler.
Daha sonra diğer eyaletler de bu konfederasyona katıldılar.
Türkiye’de Demokrasi Yolundaki Gelişmeler
Osmanlı devleti’nde demokrasinin ana prensiplerinden biri olan insan hak ve hürriyetlerinin kabulüyle ilgili ilk hareket Mustafa Reşit Paşa’nın yazarak 3 kasım 1839’da okuduğu Gülhane Hattı Humayun’u yani Tanzimat Fermanıyla başladı. Tüm Osmanlı vatandaşları için can, mal ve namus güvenliği öngörüyor böylece padişahın salt otoritesi de sınırlanmış oluyordu. 11 aralık 1876 tarihinde ilan edilen Kanun-i Esasi adı verilen ilk anayasa ile ayan ve mebusan meclislerinden oluşan genel meclis kurulmuştu. Ancak padişahın meclisi kapatmasıyla başlayan ve 30 yıl süren istibdat dönemi 1908’de II. Meşrutiyet’in ilan edilmesiyle tekrar açılmıştır.
20 ocak 1921 tarihli Teşkilat-ı Esasiye Kanunu, yurdumuzda milli egemenliği belirten ilk anayasadır. 29 ekim 1923 yılında Cumhuriyet’in ilan edilmesiyle demokratik sisteme doğru en büyük adım atılmıştır.
