Kasaba Hapishanesi

Kasaba Hapishanesi

Ünlü psikolog Zimbardo ve arkadaşları, normal insanların bir otoritenin emri karşısında nasıl davranacakları konusunda
bir deney başlattılar. Deneyde bir grup insana belirli bir ücret karşılığında “gardiyan” ve “tutuklu” rolleri oynatılır. Bu amaçla Stanford
üniversitesi Psikoloji Bölümü’nün bulunduğu binanın bodrum katı “Stanford Kasabası Hapishanesi” adı verilen bir hapishaneye
dönüştürülür. Uygun şekilde dönüştürülmüş hücreler, hapishane avlusu, koridorlar oluşturulur; gizli bir video kamerasıyla gardiyan ve tutukluların davranış ve konuşmaları kaydedilir. Tutuklu rolünü oynamayı kabul eden denekler, gerçeğe yakın bir süreç izlenerek sokakta veya evlerinde tutuklanıp hapishaneye getirilir. Elbiseleri çıkartılır, üstlerine bit ilacı sürülür ve kendilerine cezaevi kuralları okunur. Buna göre örneğin, tutuklular, istirahat sürelerinde, yemeklerde, ışıklar söndürüldükten sonra vb. sessiz olacaktır; binalara, eşya ve mobilyalara zarar vermeyecektir; birbirlerine numaralarıyla hitap edecektir, gardiyanların emirlerine uyacaklardır. Tutuktular, tuvalete gitmek için izin isteyeceklerdir; sigara içmeyeceklerdir.
Gardiyanlar hapishanede disiplin ve düzeni sağlamakla görevlendirilir; kendilerine gözlemcinin görünmesini engelleyen güneş gözlükleri, plastik sopalar, düdükler, kelepçeler verilir.

Tek tip gri üniformalar giydirilerek “kişiliksizleştirmeleri” ve gardiyan “kişiliğine bürünmeleri” kolaylaştırılır. Zamanla hapishanede kokuşmuş bir ortak ilişkiler düzeni gelişir; gardiyanlar saldırganlaştıkça tutuklular daha çok boyun eğici olur ve gardiyanlara bağımlaşır. Tutukluların başarısız bir ayaklanma girişiminden sonra keyfi güç
gösterisine başlarlar. Tutuklular, uyduruk, anlamsız ve genellikle tutarsız kurallara uymaya zorlanırlar; elbise dolapları arasında kutuları ileri geri taşımak, battaniyeleri önce dikenli çalılar üzerinde sürterek, ardından battaniyelerden diken ayıklatmak gibi anlamsız işler yaptırırlar; tutukluları birbirlerini aşağılamaya, karşılıklı hakaret ve küfürlere özendirirler.Tutuklular da kaderlerine kabullenmiş bir tutuma girer ve hatta gardiyanların kendilerine layık gördükleri insanlık dışı işlemleri haklı gösterecek biçimlerde davranırlar.
Zimbardo ve arkadaşları başlangıçta deneyi İki haftalığına planlamışken, altı gün sonra iptal ederler. Çünkü, olay artık bir deney olmaktan çıkmış, gerçek bir hapishane yaşantısına dönüşmüştür. Böylece bir hapishane düzeninin, bu düzende yer alan kişilerde tutuklu veya gardiyan rol kalıplarına uygun davranışlara yol açacağı ortaya konmuştur.